Jakie są rodzaje testamentów?

Prawo polskie wyróżnia trzy podstawowe (tzw. zwykłe) formy testamentów, czyli rozporządzeń majątkiem na wypadek śmierci.

1. Testament notarialny – tzn. testament sporządzony w formie aktu notarialnego w obecności notariusza. Choć ten rodzaj testamentu wywołuje dokładnie takie same skutki prawne jak dwie pozostałe formy (tzn. testament holograficzny i allograficzny), to z pewnością jest najtrudniejszy to podważenia w postępowaniu sądowym. Jego gwarantem jest bowiem osoba zaufania publicznego, dysponująca odpowiednią wiedzą prawniczą. Nie oznacza to jednak, że podpis spadkodawcy na testamencie notarialnym nie może być przedmiotem badania grafologicznego. Gruntownej analizie pismoznawczej można poddać zwłaszcza podpisy testatora wykazujące cechy pisma silnie zdegradowanego (tzn. zniekształconego przez choroby wieku starczego – np. demencję). Istnieją testamenty notarialne sporządzane dosłownie tuż przed śmiercią spadkodawcy. Wykazanie w ekspertyzie grafologicznej, iż podpis spadkodawcy złożony na testamencie notarialnym różni się w sposób zasadniczy od jego wcześniejszych podpisów (przy czym nie mamy tu do czynienia z fałszerstwem, ale z degradacją pisma wskutek choroby i podeszłego wieku) może być mocną przesłanką do podważenia testamentu. Jest to zgodne z orzecznictwem Sądu Najwyższego, według którego można unieważnić testament, jeśli spadkodawca w momencie jego sporządzenia „z powodu wieku i chorób osłabiających jego aktywność i siłę woli, nie jest w stanie przeciwstawić się naciskom i sugestiom osób trzecich”. Co ważne – spadkodawca nie musi mieć formalnie ograniczonej zdolności do czynności prawnej, czyli nie musi podlegać częściowemu lub pełnemu ubezwłasnowolnieniu. Oczywiście taką ekspertyzę grafologiczną należy wesprzeć analizą odpowiedniej dokumentacji medycznej               – ilustrującą przebieg choroby spadkodawcy. Trzeba też pamiętać, iż zgodnie z kodeksem cywilnym: „na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku”.

2. Testament holograficzny. Jest to testament spisany własnoręcznie przez osobę dokonującą rozporządzenia majątkiem. Aby testament holograficzny był ważny, musi być nie tylko spisany w całości ręką testatora, ale też bezwzględne opatrzony jego podpisem. Jakikolwiek fragment drukowany bądź dopisany inną ręką, jak również brak podpisu czyni testament holograficzny nieważnym z mocy prawa. Podpis złożony na testamencie holograficznym musi być czytelny w zakresie, który pozwala na identyfikację jego autora. Najpewniejszy jest podpis pełnym imieniem i nazwiskiem, ale zgodnie z linią orzeczniczą sądów za ważne uznaje się też testamenty holograficzne podpisane nazwiskiem z pierwszą literą imienia, a nawet samym nazwiskiem czy podpisem skróconym, jeśli nie budzą one wątpliwości co do osoby autora. Testament holograficzny powinien zawierać również dokładną datę jego sporządzenia. Brak daty – w przeciwieństwie do braku podpisu – nie czyni jednak testamentu nieważnym z mocy prawa. Może jednak bardzo utrudnić stwierdzenie jego ważności – zwłaszcza w sytuacji, kiedy spadkodawca pozostawił kilka testamentów holograficznych bez dat z różnymi dyspozycjami majątkowymi.

Z punktu widzenia spadkodawcy testament holograficzny jest najprostszym          i najmniej kosztownym sposobem wyrażenia ostatniej woli. Testator może go w każdej chwili zmodyfikować albo odwołać – sporządzając nowy – bez potrzeby udawania się do notariusza i ponoszenia kosztów honorarium, co jest obligatoryjne w przypadku woli dokonania zmian w testamencie notarialnym. Zasadą jest, że każdy nowy testament unieważnia zapisy poprzedniego. Dlatego częstym fałszerstwem jest dopisanie samej daty – np. w przypadku dwóch testamentów holograficznych z różnymi dyspozycjami majątkowymi oryginalnie nieopatrzonych żadną datą.

Natomiast z perspektywy biegłego grafologa analiza testamentów holograficznych należy często do najtrudniejszych zadań z zakresu pismoznawstwa i badania dokumentów. Trafna ocena problemów degradacji pisma związanej z chorobami i wiekiem, badanie wspomnianych dopisków inną ręką – czynią ekspertyzę testamentu niezwykle wymagającą i kompleksową. Warto dodać, że testamenty holograficzne należą do nielicznych dokumentów, które pozwalają na wykonanie wartościowej opinii również bez materiału porównawczego. Jest to badanie tzw. jednorodności wykonawczej testamentu. Nie dysponując próbkami porównawczymi podpisów spadkodawcy, biegły grafolog może ustalić, czy testament holograficzny został nakreślony jedną ręką, po to aby wykluczyć ewentualne dopiski i zmiany.

3. Testament allograficzny

Jest to forma testamentu, w której spadkodawca oświadcza w obecności dwóch świadków swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu lub gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy zostaje zapisane w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Jest to relatywnie mniej popularna forma sporządzania testamentu w stosunku do testamentu notarialnego i holograficznego.

Czy badanie testamentów różni się od pozostałych opinii grafologicznych?

Różni się i to w zasadniczy sposób. Choć metodologia oraz techniki badania pisma ręcznego i dokumentów są oczywiście takie same jak w przypadku opinii dotyczących podpisów na umowach, fakturach czy wekslach, to ekspertyzy testamentów śmiało można określić mianem najbardziej skomplikowanych i wszechstronnych spośród wszystkich zadań biegłego grafologa Dlaczego? Ponieważ to właśnie podczas badania testamentów występuje największa liczba czynników dodatkowych, które biegły musi wziąć pod uwagę. Wśród testatorów jest wiele osób w podeszłym wieku, zazwyczaj obciążonych poważnymi chorobami, czasem wręcz nie wstających z łóżka. W zapisach testamentów holograficznych występuje tzw. często tzw. pismo zdegradowane (to znaczy zniekształcone przez choroby i wiek, często w bardzo istotny sposób różniące się od grafizmu charakterystycznego dla tej samej osoby we wcześniejszym okresie). Jeśli biegły grafolog nie skonfrontuje takich zapisów z dokumentacją medyczną obejmującą historię chorób spadkodawcy i nie uwzględni szeregu czynników dodatkowych (np. faktu, czy testament pisano w pozycji leżącej), to badanie może doprowadzić do zupełnie fałszywych wniosków (np. takich, że testament jest nieautentyczny, podczas gdy różnice między wynikają z chorób i wieku).